Al van jongs af aan heb ik een fascinatie voor techniek. Ik wil gewoon weten hoe iets werkt. Nieuwsgierigheid is voor mij altijd al een grote drijfveer geweest. Verder vind ik het erg leuk om mijn kennis met anderen te delen om vervolgens weer nieuwe inzichten te krijgen in mijn bevindingen.

Koptelefoon weergave geoptimaliseerd

Al jaren ben ik bezig om (klank)landschappen te vangen in geluidsopnames die, terug in de studio, een zelfde ervaring oplevert als de locatie van de opname. Dit lijkt een eenvoudige opgave. Steek een aantal microfoons in de lucht, druk op record en klaar is Klara. Niets is minder waar. Het feit dat ik al jaren ontevreden kan zijn geeft misschien de complexiteit weer. Wanneer een mens zich in een ruimte begeeft is hij of zij in staat om in drie dimensies geluid waar te nemen. Ook ons bewustzijn speelt een grote rol in wat we horen. Of liever wat we wíllen horen. Het menselijk brein is instaat om geluiden te filteren. Zo kunnen we in een drukke kroeg een gesprek volgen zonder last te hebben van de omstanders of achtergrondmuziek. Wanneer ik in deze kroeg een opname maak is hetzelfde gesprek veel moeilijker te verstaan.

Voor mij als geluidenjager is één van de grootste uitdagingen om het gevoel van ‘er zijn‘ te vatten in een opname. Hoe kan ik mijn luisteraars ook het gevoel geven dat ze zich op de plek bevinden waar ik een bepaalde opname heb gemaakt? Omdat ik vaak terug ga naar locaties waar ik geluiden opneem weet ik vrij goed hoe deze klinken en wat voor ervaring ze bij mij oproepen. Op deze manier probeer ik mijn materiaal in de studio naar de realiteit toe te kneden.

Optimalisatie

HRTF schema

Weergave van een stereo opname via een koptelefoon geeft een totaal andere beleving dan over luidsprekers. Ik ga er voor het gemak vanuit dat bijna niemand zijn luidsprekers correct heeft opgesteld. Namelijk, in een gelijkzijdige driehoek met de luisterpositie. Daarnaast wordt heel veel van de natuurgeluiden beluisterd via koptelefoon of oordopjes. Het grote verschil tussen weergave via speakers een koptelefoon is dat het geluid van het rechterkanaal het linkeroor, en andersom, niet kan bereiken.  Het gevolg is luistervermoeidheid. Verder bereikt het geluid van de linkerspeaker normaliter het linkeroor eerder dan het rechter. Het brein gaat proberen om het klanklankbeeld te herconstrueren en raakt op den duur vermoeid. Door het stereobeeld te corrigeren voor koptelefoonweergave wordt een ontspannen en rustgevend klankbeeld gereconstrueerd.

Crossfeed

Headphones Soundscape No Crossfeed

Headphones Soundscape WITH Crossfeed

Wanneer een opname niet is geoptimaliseerd zijn verschillende mogelijkheden om toch een prettige weergave middels koptelefoon te bereiken. Dit process wordt crossfeed genoemd. Een deel van het ene kanaal bij het andere gemixd. Er zijn diverse, veelal high end, koptelefoonversterkers met crossfeed mogelijkheden. er zijn ook apps, zoals bijv. CanOpener, om dit effect via een smartphone te creëren

Studio akoestiek deel 2

We zijn intussen ruim driekwart jaar verder. En ik kan niet anders zeggen dan dat ik nog steeds erg tevreden ben over de resultaten zoals beschreven in studio akoestiek. Ik heb nauwelijks nog wijzigingen doorgevoerd die betrekking hadden op de akoestiek. Voor het zicht heb ik wel mijn computerschermen nog lager gezet. De bovenkant van de schermen zijn nu ongeveer gelijk met de onderkant van mijn speakers. Voor mijn gevoel komt het de weergave wel iets ten goede, maar met name optisch maakt het dat er niks in de weg staat om het stereobeeld te verstoren.

Avantone Active MixCube

Qua apparatuur heb ik wel het een en ander aangepast. Ik heb voor de audionabewerking een zgn. grotbox gekocht. Ook wel bekend als Auratones. In mijn geval gaat het hier om een Avantone Active MixCube, een actieve remake van het oude model. Welke als monospeaker in het midden boven mijn beeldschermen staat. Een stereopaar is niet nodig omdat het hier puur gaat over balans en niet om stereobeeld controle.

Wat me zeker is opgevallen is dat wanneer ik nu mijn afluistering omschakel van stereo- naar monoweergave het klankbeeld perfect in het midden blijft zitten en dat er nagenoeg geen verkleuringen meer optreden.

Diffusors

Argen Diy diffuser

Wat er nog wel op mijn verlanglijstje staat is een goede diffusor tegen de achterwand van de studio. Ik heb intussen al wel een bouwplan gevonden van een model wat me wel aannemelijk lijkt en wat er ook nog goed uitziet. De skyline diffusors zijn vaak erg lelijk wanneer deze niet met de juiste gereedschappen gemaakt zijn. Het mooie van de  diy diffusors van Argen is dat de benodigde materialen eigenlijk bij iedere bouwmarkt gezaagd kunnen worden.

Basstrap

Eerder beschreef ik al dat de laagweergave heel veel beter was geworden. Ik gebruik mijn subwoofer intussen wel weer. Hij staat nu wel wat beter opgesteld. Dit heb ik ook weer gedaan aan de hand van de beschrijvingen op de Genelec site. Met het inregelen heb ik hem wel een stuk zachter kunnen zetten dan voorheen. Verder is ook de crossoverfrequentie iets naar beneneden gedraaid.

Bij de meeste producties die ik op dit moment mix is het sublaag niet van het grootste belang. Ik mix voornamelijk stemmen met wat achtergrondmuziek. Vandaar dat het tot nu toe nog niet van is gekomen om nog een basstrap te maken voor het echte sub-laag. Ik merk onder andere dat dit nog niet goed gedempt is wanneer ik de deur van mijn studio dicht doe. De hoem die ik dan hoor is wel een stuk minder geworden dan dat deze was voor alle aanpassingen. Ik merk het soms ook aan een hoemend geluid van het verkeer op de rondweg. Een toon die rond de 60Hz ligt. Het kan dus geen kwaad om hier nog eens een goede oplossing voor te vinden.

 

Mid Side mixen

Door de brede inzetbaarheid maak ik al jaren gebruik van de Mid Side opnametechniek voor mijn stereo, en voorheen surround, geluidsopnames. Een techniek die oorspronkelijk is ontwikkeld door Blumlein voor EMI.

Intussen is het bijna 20 jaar geleden dat ik ben begonnen met het opnemen van allerhande soundscapes. Destijds heb ik voor Mid/side gekozen omdat dit de meest handelbare stereo-opstelling voor buitengebruik leek te zijn. Deze opstelling past eenvoudig in een windkorf en is daardoor erg goed buitenshuis te gebruiken. Destijds ben ik begonnen met eenvoudige AKG Blue Line microfoons en een tweedehands Rycote windkorf. Deze korf was eigenlijk bedoeld voor een shotgun microfoon, maar dat wist ik toen nog niet. Met de jaren ben ik overgestapt naar betere, natuurgetrouwe microfoons en windbescherming/microfoonophanging. Het leek toen vanzelfsprekend om door te gaan in een Mid/Side opstelling.

Een van de problemen waar ik echter altijd tegenaan bleef lopen was een klankverkleuring en onnatuurlijk stereobeeld. Dit maakte dat uiteindelijk geen enkele opname meer bevredigend was.  In het najaar van 2012 ben ik na een pauze van ongeveer 4 jaar veel van mijn oude materiaal opnieuw gaan beluisteren. Om vervolgens dit materiaal opnieuw te benaderen om er achter te komen waarom ik hoorde wat ik hoorde. En met name hoe het kwam dat de opnames zo ‘onrustig’ klonken.

Akoestiek

Om te beginnen was de akoestiek in mijn luisterruimte verre van optimaal. Lees dit bericht voor meer informatie over het verbeteren van deze akoestiek. Een deel van de klankverkleuringen en vreemde fasedraaiingen was opgelost nadat ik mijn luisterruimte had aangepakt.

Ijking

Om een duidelijker gevoel te krijgen voor volume ben ik een tijd lang opnames gaan maken met een dB meter in de hand. Ik kon zo vergelijken hoe hard een locatie klonk en dit volume in mijn studio nabootsen. Na een aantal testen kwam dit er voor mij op neer dat; Mijn speakers gecalibreerd zijn op een weergave van 85 dB bij -20dBFS. Het grote voordeel van mijn recorder is dat deze een digitale aflezing heeft van het level van de microfoon voorversterker. Ik kon dus eenvoudig de versterking reproduceren om verschillende locaties in verhouding te laten klinken. In grote lijnen komt het er op neer dat ik veel soundscapes heel veel harder terugluisterde dan deze ooit geklonken hadden. Wat op zich al onnatuurlijk was. Ik moet nu een soort tussen vorm zien te vinden, omdat veel locaties nu zo zacht klinken dat er visueel niets meer is te zien op het computerscherm.

Matrix

Om Mid/Side om te zetten naar conventioneel stereo is een zogenaamde matrix nodig. Hierover is veel te vinden op het wilde web. Ik heb echter in het verleden een keuze gemaakt die naar nu blijkt ook bijdroeg aan het probleem. Schoep heeft ooit een DMS plugin op de markt gebracht die ook opnames naar stereo kan mixen. Na contact met Schoeps over deze plugin te hebben gehad kwam ik er achter dat deze is geoptimaliseerd voor de haakse kapsels van Schoeps. Wat deze optimalisering precies inhoud weet ik niet, maar ik heb voor de zekerheid de plugin uit mijn projecten verwijderd.
Na wat speurwerk ben ik terrechtgekomen bij de BX-Control van Brainworx. Een geweldige plugin waarin het ook mogelijk is om de laagfrequenties naar mono te mixen. Dit laatste levert een veel rustiger laag op.
Wat ik wel wist van de Schoeps plugin is dat deze rekening houd met het verschil in gevoeligheid van de verschillende kapsels. In mijn geval. 13 mV/Pa voor de MK4 en 10mV/Pa voor de MK8. Volgens deze calculator een verschil van 2,27dB.

Stereobeeld en Envelopment

Na het corrigeren van de gevoeligheid en een stereobreedte van 100% in de Bx-control leverde dit echter een stereobeeld op met erg veel uit fase materiaal. Kortom de opnames waren niet erg vriendelijk voor mono weergave. Ik hoorde ook in sommige opnames een fasekleuring die erg onrustig op mij overkwam.

Door een collega werd ik gewezen op de onderzoeken van Griesinger. Hij vertelde mij over de term envelopment. Iets waar ik tot dat moment nog nooit van had gehoord. Het was echter precies datgene waar ik naar op zoek was. Een manier om omgeven te zijn door het geluid. En wel op zo’n manier dat dit binnen de grenzen van grote fase verschillen blijft. Griesinger heeft het in een van zijn stukken over de openings hoeken van bepaalde kapsel combinaties. In mijn geval kwam dat neer op ongeveer 122 graden. Dit leek mij erg groot. Ik was zelf al gaan expirimenteren met de stereobreedte in B-Control en kwam uit op een waarde tussen 75-80%.

Om de envelopment in mid/side stereo te vergroten volgens Giesinger moet het laag van het Mid kanaal vanaf 600 Hz. met 4dB afgezwakt worden. Vanaf 4-8 KHz kan het Mid enigszinds versterkt worden. Het enevolpment effect wordt vervolgens verkregen door een zelfde laagfilter op het Side kanaal te zetten, maar dan met een versterking van 4dB.  Tot slot wordt er een laag af filter op de stereomix geplaatst met een waarde van 100 Hz.

Het resultaat is in combinatie met de stereobreedte van 75% veel rustiger. Het stereobeeld lijkt veel stabieler. Er is geen gat meer tussen de speakers. Op dit moment, voorjaar 2013, ben ik testen aan het doen met een hypercardioide om op die manier het centrum nog prominenter in beeld te krijgen zonder breedte te hoeven inleveren. Daarnaast ben ik nu met verschillende EQ plugins A-B vergelijkingen aan het maken. Griesinger heeft het namelijk over Lineair Phase EQ in low ripple mode.

studio opstelling 2012

Studio akoestiek

De studio waar ik op dit moment vanuit werk is nooit optimaal ingericht wanneer het aankomt op akoestiek. In de tijd dat ik nog dance muziek maakte liep ik altijd naar een bepaalde hoek van de ruimte om het laag te beoordelen. Op de luisterpositie was deze namelijk verre van optimaal. Omdat ik altijd dacht dat ik niet zo lang in deze ruimte zou zitten heb ik er ook nooit veel werk van gemaakt om dit te verbeteren. Ondertussen was ik nooit tevreden over de soundscapes die ik opnam. Ten dele kwam dit door de manier van opnemen, maar zeker ook door de gebrekkige akoestiek in mijn studio.

Onlangs had ik een collega geluidsman op bezoek. Samen met hem hebben we geluisterd naar mijn opnames en de problemen die ik tegen kwam. Gebrekkige laagweergave, zeer wisselende klank op verschillende plekken in de ruimte. Verder vond ik het stereobeeld nooit erg samenhangend. Diezelfde ochtend zijn we al gaan schuiven met mijn speakers (Genelec 1031A) en hebben we geconstateerd dat de monitor die tussen de speakers stond het beeld vertroebelde. Verder heb ik door mijn redelijk grote werkblad aardig wat reflectie via dit blad.

Vervolgens ben ik op zoek gegaan naar meer technische informatie hoe dit varkentje gewassen kon worden. Ik was en ben er namelijk van overtuigd dat het niet aan de apparatuur kan liggen.

Symmetrie

Vooraanzicht

Vooraanzicht

Op de site van Genelec kwam ik erachter dat mijn speakers te laag stonden. Het akoestische middelpunt van mijn speakers ligt namelijk aan de bovenrand van de woofer. Door middel van wat stevig schuimrubber heb ik ze vervolgens 5 cm hoger gezet. Ik was wel bekend met het fenomeen dat de opstelling een gelijkzijdige driehoek moest zijn, maar de speakers stonden eigenlijk te ver van de voorwand af. Dit is nu teruggebracht tot ongeveer 60 cm (voorkant speaker). Op de website van Ethan Winer las ik over de 38% regel. De optimale luisterpositie in een ruimte ligt 38% van de voorwand.
Door de jaren had ik ook nog al wat spullen om me heen verzameld. In potentie allemaal reflextiepunten. Deze heb ik allemaal weggehaald. Om op deze manier een zo symmetrich mogelijke luisterruimte te krijgen. Een enorm verschil! Met elke aanpassing verhelderde het stereobeeld. Het rack wat al die tijd naast me heeft gestaan verdraaide het stereobeeld met 2 dB!

Absorbtie

Ik heb ooit een verzameling veloursgordijnen gehad welke dus jarenlang in mijn studio hingen. Boven mijn hoofd hing een 5cm noppenschuim paneel. Verder had ik wat goedkope schuimrubber basstraps gekocht. Van met name deze basstraps heb ik eigenlijk nooit iets gemerkt. Dit moest natuurlijk beter kunnen. De kans dat ik binnen korte tijd deze ruimte ga verlaten acht ik erg klein. Wel heb ik er voor gekozen om de materialen die ik ging aanschaffen demontabel te maken.
Op internet zijn in diverse fora bouwschema’s te vinden van absobers en basstraps. Ik heb er voor gekozen om ze te maken van 5cm Rockwool multiboard. De enige leverancier die ik heb kunnen vinden waar dit per pak kan worden aangeschaft is Asbipro in Schiedam.

Update jan 2014. Alsnog een andere leverancier gevonden waar het mogelijk is om losse pakken Multiboard te kopen. Prijs op dit moment €10,89 per m² een pak 50mm bevat 4,8m². Coolag Hamar in Waalwijk.

Zijaanzicht studio absorbers

Zijaanzicht studio absorbers

Ik ben begonnen met het maken van 2 basstraps welke in de hoeken tegen de voorwand zijn gezet. Beide 2 platen dik en 2 platen hoog. Toen ik deze jongens in de ruimte plaatste begon ik al te lachen. Wat een enorm verschil! Dit had ik niet verwacht. Meteen was de laagweergave op de luisterpositie aanzienlijk beter.
Vervolgens 2 absorbers aan de zijwanden op de eerste reflectiepunten. Op gezocht met de spiegeltruc. 1 plaat dik en 5 cm van de muur opgehangen.

De panelen die voorheen boven mijn hoofd hingen heb ik nu gebuikt om de voorwand mee te bedekken. Dit zorgde er meteen voor dat het raam wat achter de linker speaker zit minder van invloed is qua reflectie.

Tot slot heb ik nieuwe plafond absorbers gemaakt. ook 1 plaat dik en in totaal 4 platen groot. Het frame wat alles bij elkaar houdt hangt met kettingen ong 20cm van het plafond.

Conclusie

Het totale verschil is verbazingwekend. Ik heb geen precieze metingen gedaan, maar de luistertests die ik tot nu toe achter de rug heb zijn zeer bevredigend. De subwoofer die ik ooit gekocht had om het gebrek aan laag te compenseren is totaal overbodig geworden. Het is eerder andersom dat ik misschien nog een grote basstrap moet bouwen omdat het laag te prominent wordt.

Driekwart jaar later zijn er nog een aantal aanpassingen gedaan om de geluidsweergave nog verder te verbeteren

Plafond absorbers

Plafond absorbers

Nieuwe luidheidsnorm

Voor al mijn audio nabewerkings werkzaamheden ben ik overgestapt naar de nieuwe Europeesche luidheidsnorm EBU R128. Kort gezegd maakt deze norm een einde aan

bijvoorbeeld schreeuwend harde commercials. Producenten worden met deze nieuwe standaard in feite afgestraft wanneer het geluid ‘plat’ wordt gecompressed. De nieuwe norm levert een rustiger en gelijkmatiger klankbeeld op voor alle uitingen die via TV worden uitgezonden. Het is dus niet langer nodig om deze zachter te zetten wanneer de reclames beginnen.

Het belangrijkste verschil tussen de oude en de nieuwe norm is dat er in het vervolg gekeken wordt naar Loudness i.p.v.  peaklevels. Ons gehoor is namelijk niet voor alle fequenties even gevoelig. Zo kon het gebeuren dat het ene programma harder leek te zijn dan het andere terwijl het maximale volume/peak hetzelfde was.

In de studio zijn intussen de juiste maatregelen genomen om alle producties de kwaliteitseisen van de nieuwe norm te doorstaan.

Bekijk deze filmpjes voor een goede uitleg over EBU R128: Loudness war is over